Markowa to wieś położona kilka kilometrów od Łańcuta. W przededniu wybuchu II wojny światowej liczyła około 4,5 tys. mieszkańców, w tym 120 Żydów. W pierwszej połowie 1942 r. na tych terenach Niemcy wprowadzili restrykcje wynikające z zarządzenia Generalnego Gubernatora Hansa Franka z 15 października 1941 r., które dotyczyły m.in. niemal całkowitego odcięcia dostępu do żydowskich dzielnic mieszkaniowych i zakazu opuszczania gett przez Żydów, a także wprowadzenia kary śmierci za pomoc udzielaną im przez mieszkańców Generalnego Gubernatorstwa.

Wiktoria i Józef Ulmowie byli małżeństwem od 1935 r. i mieli sześcioro dzieci: Stanisławę, Barbarę, Władysława, Franciszka, Antoniego oraz Marię. Pracując w gospodarstwie rolnym, zajmowali się sadownictwem i uprawą warzyw oraz hodowlą jedwabników i pszczelarstwem. Przed wybuchem wojny Józef działał społecznie w ramach Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży, a także w Związku Młodzieży Wiejskiej RP „Wici”. Był znany z licznych pasji, takich jak fotografia, elektrotechnika i historia. Wiktoria przed zamążpójściem była słuchaczką kursów zawodowych na Uniwersytecie Ludowym w Gaci, a później zajmowała się już wyłącznie dziećmi i prowadziła dom.

Jesienią 1942 r. rodzinę Ulmów poprosili o schronienie Saul Goldman z synami: Baruchem, Mechelem, Joachimem oraz Mojżeszem, a na początku kolejnego roku – krewne Saula, Gołda Grünfeld i Lea Didner z córką Reszlą.

Pomoc, której Ulmowie udzielili swoim żydowskim znajomym, miała szanse powodzenia, ponieważ ich dom znajdował się na obrzeżach wsi. Przerażającym ostrzeżeniem dla mieszkańców Markowej była masowa egzekucja ponad 20 jej żydowskich mieszkańców, której dokonano 14 grudnia 1942 r. Miejsce kaźni było widoczne z podwórka domostwa Ulmów, dlatego można przypuszczać, że wszyscy jego mieszkańcy widzieli niemiecką zbrodnię.

Ponad rok później doszło do tragedii w domu Ulmów. Nad ranem 24 marca 1944 r. niemieccy żandarmi dowodzeni przez por. Eilerta Diekena na podstawie donosu rozstrzelali ukrywających się tam Żydów i rodzinę gospodarzy, w tym będącą w zaawansowanej ciąży Wiktorię i wszystkie dzieci. Zamordowanych pogrzebali obok domu – w dwóch oddzielnych mogiłach – zmuszeni do tego okoliczni mieszkańcy. Dom i gospodarstwo oprawcy splądrowali i ograbili. W styczniu 1945 r. ciała Ulmów ekshumowano i przeniesiono na cmentarz parafialny w Markowej, natomiast dwa lata później podjęto szczątki rodzin żydowskich i pochowano na cmentarzu w Jagielle koło Przeworska. Wiktoria i Józef Ulmowie 13 września 1995 r. zostali uhonorowani tytułem Sprawiedliwi wśród Narodów Świata, a 10 września 2023 r. papież Franciszek ogłosił ich błogosławionymi.

W Markowej udało się uratować 21 Żydów, którym miejscowe rodziny niosły pomoc przez całą niemiecką okupację.

dr Marcin Chorązki

Rewers monety przedstawia Błogosławioną Rodzinę Ulmów – Józefa i Wiktorię oraz dzieci: Stanisławę, Barbarę, Władysława, Franciszka, Antoniego i Marię. Bursztyn w kształcie serca symbolizuje siódme dziecko.

Na awersie monety została umieszczona kompozycja z liścia palmy i kwiatów lilii – liść palmy to symbol męczeństwa, natomiast siedem kwiatów lilii symbolizuje niewinność siedmiorga dzieci.

Numizmaty powiązane z artykułem