Tematyka monet
Jan Karski (1914–2000)
![](./__articles/402.jpg)
Jan Kozielewski przeszedł do historii pod swoim wojennym
pseudonimem Jan Karski. Zdolny syn łódzkiego rzemieślnika,
członek Sodalicji Mariańskiej, na Uniwersytecie Jana
Kazimierza we Lwowie ukończył wydział prawa i studium
dyplomacji. Po wybuchu wojny trafił najpierw do niewoli
sowieckiej, potem niemieckiej. Z obu zdołał uciec i pod
koniec 1939 r. podjął pracę konspiracyjną. Znajomość języków
obcych, sprawność fizyczna i kwalifikacje sprawiły, że
powierzono mu rolę emisariusza władz Polskiego Państwa
Podziemnego.
W czasie jednej z misji Karski został schwytany przez
Gestapo na Słowacji, członkowie podziemia odbili go
jednak ze szpitala w Nowym Sączu. Jesienią 1942 r. Karski
wszedł nielegalnie do warszawskiego getta oraz do obozu
przejściowego w Izbicy. Mikrofilmy z raportami o sytuacji Żydów
przewoził w specjalnie wydrążonym kluczu (replikę tego
klucza Karski przechowywał w swoim archiwum przekazanym
do Instytutu Hoovera w Stanford w USA). Kiedy po przeszło
dwóch miesiącach udało mu się przedostać do Anglii, swoją
wstrząsającą relację dokumentującą systematyczną i zaplanowaną
zagładę narodu żydowskiego przekazał przełożonym,
a następnie amerykańskim i brytyjskim elitom. Spotkał
się z prezydentem Stanów Zjednoczonych. Bez rezultatów.
Po wojnie Jan Karski pozostał na emigracji w USA i wycofał
się z życia publicznego. Studiował nauki polityczne i obronił
doktorat na Uniwersytecie Georgetown w Waszyngtonie, gdzie
potem wykładał. W 1985 r. Karski opublikował „Wielkie
mocarstwa a Polska 1919–1945: od Wersalu do Jałty”.
Po tym gdy jego niezwykłą historię przypomniał
wielogodzinny film Shoah, Karski powrócił do tematu
Zagłady i opowiadał na wykładach o swej wojennej misji.
Jako człowiek głębokiej wiary ciągle poszukiwał sensu
historii, której był częścią.
Po latach Jan Karski doczekał się uznania – uhonorowany
m.in. tytułem „Sprawiedliwego wśród Narodów Świata”,
orderem Orła Białego oraz, pośmiertnie, najwyższym odznaczeniem
cywilnym USA.
Zbigniew Brzeziński powiedział o Karskim: … ma swoje
miejsce na pierwszych stronach współczesnej historii Polski.
Reprezentuje wszystko, co najpiękniejsze, najbardziej godne
podziwu w historii II wojny światowej.
Ewa Wierzyńska
Muzeum Historii Polski
i Fundacja Edukacyjna Jana Karskiego