Opactwo benedyktyńskie w Tyńcu, założone w 1044 r., jest najstarszym istniejącym klasztorem w Polsce. Tym samym jest wyjątkowym świadkiem rozwoju monastycyzmu w Europie oraz długiej i burzliwej historii Polski: od zarania państwowości, przez złoty wiek, rozbiory, aż do jej odrodzenia w XX w.

Pierwotna funkcja miejsca mimo kasaty i zniszczeń w XIX w. się nie zmieniła. Położenie na skalistym wapiennym wzgórzu w zakolu Wisły i otaczający krajobraz, w który zabudowa klasztorna jest wkomponowana, sprawiają, że tynieckie opactwo ma swoisty genius loci – to miejsce spotkania piękna natury, tysiącletniej historii, zabytków i wciąż żywej kultury duchowej oraz gościnności.

Najstarsze zachowane części klasztoru pochodzą z przełomu XI i XII w. W 1125 r. dokonano konsekracji romańskiej bazyliki. Kolejne przebudowy oraz detale architektoniczne odzwierciedlają przemiany w sztuce polskiej zachodzące przez wieki – gotyckie są krużganki oraz mury kościoła, renesansowe sklepienia i polichromie, manierystyczny i barokowy wystrój z wyposażeniem. W czasie prac archeologicznych prowadzonych po II wojnie światowej odsłonięto pozostałości najstarszej architektury klasztornego kompleksu: fundamenty i dolne partie murów romańskich bazyliki oraz refektarza, posadzki, jak również miejsca pochówków z XI i XII w. z cennym wyposażeniem grobowym.

O szczególnej roli opactwa tynieckiego w świadomości Polaków świadczy okres rozbiorów, w wyniku których klasztor został zlikwidowany. Pomimo to pozostał w powszechnej pamięci, o czym mogą świadczyć m.in. powieść „Krzyżacy” Henryka Sienkiewicza (akcja książki rozpoczyna się w Tyńcu, pojawia się również bogaty opis klasztoru oraz legend z nim związanych) oraz obraz Saturnina Świerzyńskiego „Widok Tyńca” z 1867 r., znajdujący się w Muzeum Narodowym w Krakowie. Przedstawia on typowy dla tego okresu pejzaż miejsca bliskiego Polakom, pokrzepiający ich w dobie rozbiorów. Tyniec i jego ruiny inspirowały również innych pisarzy i artystów – Stefana Żeromskiego czy Teodora Parnickiego.

Podczas odbudowy klasztoru w okresie powojennym odkryto zespół bliźniaczych kapiteli romańskich datowanych mniej więcej na 1100 r. Na jednym z nich widać piękny, płaskorzeźbiony motyw palmety. Jego reprodukcja została zamieszczona na obiegowym banknocie dziesięciozłotowym. I tak oto tyniecki kapitel sprzed wieków stał się codziennym towarzyszem niemal każdego Polaka.

Br. dr hab. Michał Tomasz Gronowski OSB

Numizmaty powiązane z artykułem